Op 1 januari 1901 trad de eerste leerplichtwet in werking. Kinderen tussen zes en twaalf jaar werden verplicht om zes jaar achter elkaar naar een reguliere school te gaan (particuliere scholen waren er nog niet). Het doel van deze wet was om een einde te maken aan de onmenselijke kinderarbeid. In de loop van de tijd is deze leerplichtperiode nog twee keer verlengd: in 1969 naar negen jaar en in 1975 naar tien jaar. Toen de oudste van de Nederlandse particuliere scholen, Instituut Blankestijn, in 1965 haar deuren opende, bestond de Leerplichtwet dus al.
De Leerplichtwet
De huidige leerplichtwet verplicht kinderen van hun vijfde tot hun zestiende naar school te gaan, of dat nu reguliere of particuliere scholen zijn. Pas wanneer het kind twaalf volledige schooljaren naar reguliere of particuliere scholen is geweest, is de leerplicht voorbij. Tegenwoordig gaan veel kinderen al vanaf hun vierde naar de basisschool, maar dat is dus niet verplicht.
De leerplichtambtenaar houdt in de gaten of kinderen vanaf het vijfde levensjaar naar reguliere of particuliere scholen gaan. Deze ambtenaar houdt zich ook bezig met spijbelgedrag en neemt contact op met school, ouders en kind wanneer er sprake is van overtreding van de Leerplichtwet. Iedere gemeente heeft een eigen leerplichtambtenaar, die alle openbare en particuliere scholen in de gemeente onder de hoede heeft.
Vrijstellingen van de leerplicht
Er zijn een aantal vrijstellingen van de Leerplichtwet mogelijk. Kinderen van vijf jaar mogen een aantal uren per week thuis blijven, om overbelasting te voorkomen. Ook oudere kinderen mogen voor speciale gelegenheden weg blijven van school, bijvoorbeeld voor een trouwdag of een begrafenis. Wanneer het kind in het buitenland woont, niet op één vaste plaats woont, of fysiek of psychisch niet in staat is om naar school te gaan, kan het een vrijstelling van de leerplicht krijgen. Dit geldt ook wanneer de ouders bezwaar hebben tegen de levensbeschouwelijke richting van de school of wanneer er geen geschikte school in de buurt van de woonplaats is. Deze eisen gelden ook voor particuliere scholen.
Leerplicht en thuisonderwijs
Thuisonderwijs hoort ook bij de particuliere scholen. Hiervoor geldt de Leerplichtwet niet. Thuisonderwijs mag echter alleen wanneer het kind niet in staat is reguliere of particuliere scholen te bezoeken om één van bovenstaande redenen. Ook moet er iemand zijn die goed in staat is de leerling les te geven.
Leerplicht en particuliere scholen
De Leerplichtwet geldt voor ieder kind dat in Nederland woont, dus ook voor kinderen die aan particuliere scholen onderwijs volgen. Ook zij zijn verplicht naar school te gaan van hun vijfde tot hun zestiende jaar. Dit onderwijs kan volledig aan particuliere scholen genoten worden, aangezien er particuliere scholen voor basis-, middelbaar- en hoger onderwijs zijn.